Bộ Chính trị: Cơ cấu lại ngành điện để người dân được chọn đơn vị cung cấp

Tăng quyền lựa chọn của khách hàng

Nghị quyết 70 về bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia đến năm 2030, tầm nhìn 2045 được Tổng Bí thư Tô Lâm thay mặt Bộ Chính trị ký ngày 20/8. Nghị quyết này yêu cầu phát triển thị trường năng lượng theo hướng tăng tính cạnh tranh, minh bạch, hiệu quả, đồng bộ với bảo đảm an ninh năng lượng. Nhà điều hành cần triển khai hiệu quả cơ chế mua bán trực tiếp, đồng thời tăng quyền lựa chọn của khách hàng trong việc tiếp cận, lựa chọn đơn vị cung cấp điện phù hợp với nhu cầu.

Hiện nay, EVN đã không còn độc quyền sản xuất nguồn điện nhưng vẫn là bên mua duy nhất trên thị trường bán buôn, độc quyền hệ thống truyền tải và bán lẻ điện. Điện đang được phân phối tới người dân và doanh nghiệp thông qua các công ty điện lực thuộc EVN. Khi thị trường điện cạnh tranh hoàn thiện, khâu bán lẻ điện – đơn vị cung cấp điện trực tiếp cho khách hàng cuối cùng – sẽ được tách bạch, tạo điều kiện để người dùng có quyền lựa chọn đơn vị bán lẻ phù hợp, thay vì chỉ mua từ EVN như hiện nay, theo Luật Điện lực 2024.

Cùng với đó, Nghị quyết 70 cũng nêu Việt Nam cần hoàn thiện hệ thống giao dịch, gồm cơ chế hợp đồng mua bán điện (PPA) minh bạch, ổn định, dài hạn, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp, chính đáng của nhà đầu tư.

Doanh nghiệp tư nhân được khuyến khích tham gia vào các dự án đầu tư hạ tầng lưu trữ năng lượng như pin tích trữ, kho LNG, kho xăng, dầu cả trên đất liền và trên biển. Ngoài ra, cơ chế giá truyền tải điện phải đổi mới để thu hút khu vực tư nhân.

Thực tế, Việt Nam hiện có quy định về cơ chế mua bán điện trực tiếp (DPPA) giữa đơn vị phát năng lượng tái tạo (mặt trời, gió…) với khách hàng sử dụng điện lớn. Theo số liệu của các công ty điện lực, chỉ khoảng 7.700 khách hàng đủ điều kiện mua bán trực tiếp, tương ứng chiếm 40% tổng điện năng tiêu thụ cả nước. Tuy nhiên, giới chuyên môn cho rằng cơ chế này chưa hấp dẫn vì còn nhiều ràng buộc về khung pháp lý, hạ tầng, cơ chế giá, khiến cả nhà đầu tư và khách hàng dè dặt.

Mục tiêu 2030

Sau 5 năm thực hiện Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị, ngành năng lượng duy trì tăng trưởng ổn định, cơ bản bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia, đáp ứng yêu cầu phát triển nhanh và bền vững. Tuy vậy, theo Bộ Chính trị, ngành này vẫn còn nhiều hạn chế về thể chế, chính sách, công tác quản lý. Trong khi đó, tiến độ thực hiện nhiều dự án điện còn chậm, tiềm năng về năng lượng chưa được khai thác hiệu quả. Điều này có thể dẫn tới nguy cơ thiếu điện cho giai đoạn tăng trưởng hai con số là hiện hữu.

Tại Nghị quyết 70, Bộ Chính trị đặt mục tiêu đến 2030 Việt Nam có tổng cung năng lượng sơ cấp khoảng 150-170 triệu tấn dầu quy đổi, tổng công suất các nguồn điện khoảng 183-236 GW, tổng sản lượng điện khoảng 560-624 tỷ KWh. Tỷ lệ năng lượng tái tạo trong tổng cung năng lượng sơ cấp chiếm khoảng 25-30%. Tiêu thụ năng lượng cuối cùng khoảng 120-130 triệu tấn dầu quy đổi.

Tầm nhìn đến năm 2045, Bộ Chính trị yêu cầu bảo đảm vững chắc an ninh năng lượng quốc gia, phát triển thị trường năng lượng theo hướng cạnh tranh lành mạnh, minh bạch, hiệu quả.

Theo đó, Bộ Chính trị yêu cầu đẩy mạnh cơ cấu lại ngành điện, tăng tính cạnh tranh, minh bạch và bền vững. Các loại nguồn năng lượng phải được phát triển cân đối, hợp lý nhằm bảo đảm yêu cầu cao nhất là đủ điện cho phát triển kinh tế – xã hội, từng bước thực hiện cam kết quốc tế về giảm phát thải. Dự án nguồn có công suất lớn, hiệu quả cao, thân thiện môi trường được ưu tiên phát triển.

Tăng tỷ trọng năng lượng tái tạo

Nhà điều hành cũng nêu những mục tiêu cụ thể với việc phát triển các nguồn điện. Trong đó, các dự án điện hạt nhân Ninh Thuận 1 và 2 được yêu cầu sớm triển khai với các đối tác phù hợp, đưa vào vận hành trong giai đoạn 2030 – 2035. Song song, Việt Nam cần xây dựng chương trình phát triển điện hạt nhân theo các quy mô linh hoạt và các nhà máy điện hạt nhân lắp ráp module nhỏ.

Với thủy điện, Việt Nam định hướng mở rộng tối đa công suất các nhà máy hiện có, tiếp tục phát triển có chọn lọc một số dự án nhỏ và vừa, đẩy tiến độ thủy điện tích năng. Thủy điện phát triển gắn với tăng hợp tác, nhập khẩu điện dài hạn từ nước ngoài.

Điện gió và mặt trời được ưu tiên phát triển phù hợp với khả năng đảm bảo an toàn hệ thống và giá thành hợp lý, đặc biệt là các nguồn tự sản tự tiêu, năng lượng mặt trời mái nhà. Bộ Chính trị yêu cầu sớm xây dựng chính sách tháo gỡ, có cơ chế đột phá cho phát triển điện gió ngoài khơi, đồng thời nghiên cứu giao nhiệm vụ cho một số doanh nghiệp Nhà nước, tư nhân phát triển các dự án điện gió ngoài khơi quy mô lớn.

Nhiệt điện khí được phát triển theo hướng ưu tiên sử dụng nguồn khí trong nước. Nhà điều hành rà soát, tháo gỡ để thúc đẩy triển khai các dự án điện khí, LNG, nhất là cơ chế và giá mua bán điện, có cơ chế khuyến khích chuyển đổi nhiên liệu với các nhà máy nhiệt điện than.

Ngoài ra, Bộ Chính trị yêu cầu xây dựng và triển khai chiến lược dự trữ năng lượng quốc gia, đầu tư xây dựng các hệ thống pin lưu trữ quy mô lớn và các loại hình lưu trữ tiên tiến khác.

Bộ Chính trị cũng yêu cầu xây dựng đề án đẩy mạnh phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao cho ngành năng lượng, đưa vào danh mục ngành đào tạo trọng điểm. Mục tiêu sẽ có đào tạo tối thiểu 25.000 – 35.000 kỹ sư, chuyên gia trong lĩnh vực năng lượng, đặc biệt ưu tiên cho ngành năng lượng hạt nhân.

Đồng thời, Việt Nam cần có chính sách ưu tiên đào tạo nhân lực chất lượng cao và thu hút chuyên gia là người nước ngoài, người Việt Nam ở nước ngoài về nước làm việc trong lĩnh vực năng lượng hạt nhân, năng lượng tái tạo và năng lượng mới.

Phương Dung